SKËNDERBEU DHE ABSURDITETET LAPIDARE TË OLIVER SCHMITT Shkruan: Kristo Frashëri Gazeta „SHQIP“ PARATHËNIE
Njëqind e ca vjet më parë, Kryeministri demokrat frëng, Georges Clemenceau, i cili e udhëhoqi Francën në fitoren e Luftës së Parë Botërore, ka dhënë këtë parabolë dialektike për demokracinë: kur demokracinë e shoh pranë diktaturës më duket e bukur; kur demokracinë e shoh vetëm për vetëm nuk më duket aq e bukur. Kjo për arsye se demokracia përveç të mirave ka edhe të metat e saj, të cilat dalin në shesh kur nuk e krahasojmë me diktaturën. Një nga të mirat e vyera që ajo sjell është liria - liria në të gjitha drejtimet e saj. Por edhe kalimi i menjëhershëm nga errësira e diktaturës në dritën e demokracisë përkohësisht të vret sytë. Është njësoj, thotë Platoni, si një njeri i mësuar të jetojë në bodrum të errët, por kur del menjëherë jashtë në dritën e diellit i vriten sytë. Për këtë arsye, duhet të ndjekim rrugën që na ka dhënë vetë natyra. Në mëngjes nata nuk kalon përnjëherësh, as dita nuk vjen përnjëherësh. Midis tyre qëndron agimi, kur errësira tërhiqet dalëngadalë edhe drita shfaqet dalëngadalë. Kështu ndodh edhe në mbrëmje, me muzgun, kur drita tërhiqet dalëngadalë dhe errësira vjen dalëngadalë. Agimi dhe muzgu të dyja janë periudha tranzicioni, të cilat i japin mundësi njeriut të përshtatet dalëngadalë, në agim me dritën, në muzg me errësirën.
Te ne, kur kaluam nga diktatura në demokraci nuk ndodhi kështu. Më 1991, pushtetarët tanë nuk e patën parasysh këtë veçori që ka edhe tranzicioni politik. Ndryshe nga vendet e tjera lindore, ku diktatura komuniste nuk ishte aq e egër dhe vargonjtë e lirisë nuk ishin aq të rreptë, te ne u kalua brenda ditës nga diktatura e egër komuniste në lirinë e plotë demokratike. Si pasojë e këtij kalimi të menjëhershëm, dielli i lirisë shkaktoi te mjaft njerëz çoroditje, të ngjashme me hallakatjen që ndodh te qeni i pamësuar kur lëshohet nga zinxhiri. Në bazë të lirisë së plotë, kushdo fitoi përveç të tjerave, të drejtën të fyejë, të përdhosë pa u ndëshkuar. Këtë të drejtë e fitoi edhe shpifësi, edhe gënjeshtari, edhe servili, edhe mashtruesi, edhe paranojaku. Ndëshkohet vetëm ai që fyen dhe përdhos shtetarët kur janë gjallë dhe ende në pushtet. Në bazë të lirisë së pakufizuar, ai që fyen ose përdhos flamurin, kombin, atdheun nuk preket. Madje, kur dikush fyen, përdhos, shpërfytyron heronjtë e vdekur, ai duartrokitet. Pikërisht kjo është ana e shëmtuar e demokracisë - jo e demokracisë së pastër, por e demokracisë sonë, e cila nuk erdhi si agimi i ditës shkallë-shkallë, por përnjëherësh.
Kam parasysh trajtesën e historianit zviceran, Oliver Schmitt, me titull "Skënderbeu", përkthyer shqip nga Ardian Klosi, botuar në Tiranë më 2008. Edhe pse trajtesa e shpërfytyron Heroin tonë Kombëtar, edhe pse nëpërmjet përdhosjes së Heroit fyhet kombi shqiptar, ajo gjeti pa vështirësi jo vetëm mjetet financiare për përkthimin dhe botimin në shqip, por edhe gatishmërinë e faqeve të shtypit dhe të ekraneve televizive për propagandimin e saj. Për fat të keq, kjo gatishmëri nuk po tregohet për botimin e serisë së vëllimeve me burime dokumentare mbi Heroin tonë Kombëtar, madje nuk po tregohet interesim për përkthimin dhe botimin të paktën në një gjuhë ndërkombëtare të monografisë me titull "Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Jeta dhe vepra", Tiranë 2002. Si duket, demokracia jonë nganjëherë qenka e prirur më tepër për fyerje sesa për krenari kombëtare.
Në bazë të lirisë së pakufizuar të fjalës, demokracia jonë edhe pse çalamane, shyqyr zotit që i ka dhënë të drejtë historianit të mbrojë figurat e ndritura të kombit tonë nga fyerjet, përdhosjet, shpërfytyrimet e atyre që kanë zgjedhur si mënyrë jetese të fyejnë, të përdhosin, të shpërfytyrojnë ku të mundin në shtyp, në radio, në televizion, vlerat e ndritura të historisë së Shqipërisë, madje dhe identitetin tonë kombëtar.
Si qytetar bashkohem me ato zëra që protestuan kundër fyerjeve, përdhosjeve, shpërfytyrimeve në dëm të figurës së Skënderbeut nga historiani zviceran, Oliver Jens Schmitt, dhe nga duartrokitësit e tij shqiptarë, të cilët mezi presin të hedhin baltë kundër çdo vlere pozitive të kombit të tyre, - komb i cili pas shekujsh tallazesh, shtypjesh, mjerimesh arriti më në fund të gëzojë lirinë e ëndërruar. Si historian e ndiej për detyrë, meqenëse vetë Skënderbeu nuk ka mundësi të flasë, të parashtroj, me sa kam mundësi, argumentet historike, të cilat hedhin poshtë hamendësimet, shpifjet, shtrembërimet që ata kanë përdorur për ta shpërfytyruar Heroin tonë Kombëtar.
Ky është qëllimi i këtij shkrimi. Kërkoj falje nëse nuk ia kam arritur qëllimit. Nëse vihen re mungesa e pasaktësi, le t‘i plotësojnë historianët e tjerë.
NJË VEPËR MBI SKËNDERBEUN E SHPËRFYTYRUAR
Në nëntorin e kaluar (2008) u promovua në Tiranë një monografi prej 573 faqesh me titull "Skënderbeu", hartuar nga historiani i ri zviceran, Oliver Jens Schmitt, i punësuar në institutin e historisë së Evropës Juglindore, në Vjenë, përkthyer shqip nga Ardian Klosi. Historiani zviceran ka botuar kohët e fundit edhe një tjetër trajtesë mbi historinë e Shqipërisë. Edhe kjo trajtesë, botuar në Tiranë më 2007, e cila mban titullin "Arbëria Venedike. 1392-1479", prej 668 faqesh, ishte përkthyer në shqip gjithashtu nga A. Klosi. Ndërsa punimi "Arbëria venedike" nuk pati jehonë në publikun tonë, monografia mbi Skënderbeun u prit, për arsye që do të thuhen më tej, me reagime më pak pozitive dhe më shumë negative në faqet e shtypit shqiptar.
Punimi mbi Skënderbeun u shtohet qindra monografive studimore dhe mijëra artikujve shkencorë kushtuar Heroit Kombëtar të shqiptarëve, të botuara në gjuhë të huaja (ndonjëra prej tyre përkthyer edhe në shqip) gjatë qindra viteve që pasuan vdekjen e tij. Ndryshe nga botimet e deritanishme të autorëve të huaj mbi Skënderbeun, kjo vepër e re pati privilegjin që të botohet më parë në përkthimin shqip, kurse në origjinalin gjermanisht nuk e dimë as se kur do të botohet, as se si do të pritet nga opinioni i jashtëm. Siç e pohon vetë autori, merita e botimit më parë shqip se në origjinalin gjermanisht u takon përpjekjeve të përkthyesit, Ardian Klosit. Shpenzimet e botimit janë përballuar nga qeveria "Fondi i bashkëpunimit zviceran - agjencia zvicerane për zhvillim dhe bashkëpunim".
Pas vitit 1990 kanë parë dritën e botimit në përkthimin shqip edhe punime të tjera nga autorë të huaj kushtuar Skënderbeut. Përmbajtja e tyre nuk ka shkaktuar reagime në opinionin publik shqiptar. Kjo për arsye se autorët e tyre kanë ecur pak a shumë në trasenë e shtruar nga historiografia botërore dhe shqiptare e deritanishme. Secili prej tyre ka vënë në dukje, kush më shumë e kush më pak, vlerën historike të Skënderbeut - si një Hero Kombëtar që udhëhoqi në interes të atdheut të vet një luftë çlirimtare kundër invazorëve osmanë; si një strateg gjenial ushtarak që korri me një ushtri të vogël fitore pas fitoresh kundër armatave superiore osmane; si një burrë shteti i cili dora-dorës me luftën çlirimtare krijoi për të parën herë një shtet shqiptar të përqendruar; si një dorë e fortë, i cili për interesat e shtetit të centralizuar nuk u lëkund përballë prirjeve separatiste të feudalëve shqiptarë, si një kapiten i shquar, i cili me luftën që zhvilloi për lirinë e atdheut të vet mbrojti në të njëjtën kohë edhe qytetërimin evropian nga invazioni osman; si një personalitet me përmasa evropiane, i cili me veprimtarinë e tij tërhoqi simpatinë dhe admirimin e elitës humaniste të kontinentit; si një figurë historike, lufta e të cilit u çmua jo pas vdekjes, por që në ditët kur ai qe gjallë.
Përkundrazi, historiani zviceran shkëputet në çdo drejtim nga traseja që ka trajtuar deri sot historiografia shqiptare dhe botërore mbi figurën e Skënderbeut duke na dhënë një Skënderbe krejt të ndryshëm. Portretin historik krejt të ndryshëm të Heroit shqiptar historiani zviceran e ka përmbledhur në formë sinteze në shpinë të kopertinës së punimit të tij. Sinteza e tij, në të cilën janë përmbledhur pikat themelore të portretit historik të Heroit, është aq e qartë sa lexuesi shqiptar është tronditur që pa e ndier nevojën ta lexojë librin nga fillimi deri në fund. Sipas sintezës së O. Schmitt-it, "jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me disfata, me situata në dukje pa rrugëdalje, por shpesh edhe me kthesa të papritura të fatit". Pa vullnetin e Skënderbeut, vazhdon ai, ata që i vajtën pas do t‘u ishin nënshtruar herët osmanëve. "Mirëpo ishte pikërisht vullneti i Kastriotit për fitore ai që tek e fundit i tërhoqi malësorët drejt rrënimit". (Vini re: Sipas O. Schmitt-it, fshatarët u rrënuan pasi i paskan vajtur pas Skënderbeut jo se ai luftonte për liri, por se synonte lavdinë e vet). Sipas autorit, Murati II dhe Mehmeti II iu turrën Shqipërisë me një ashpërsi të panjohur më parë jo për të pushtuar vendin, por për të dënuar si "dezertor" Skënderbeun, i cili u kishte shërbyer si "oficer", të dy sulltanëve turq. Kështu, nënvizon O. Schmitt, "jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua e u shpartallua nga osmanët". Pasi na njofton se Skënderbeu e kishte filluar luftën për të marrë hakun e vrasjes së të atit nga sulltani, autori shton se "është gati emblematike se si Skënderbeu, kundërshtar i dy sulltanëve të mëdhenj të Turqisë, i shpallur nga Papët atleti i Krishtit, i mbiquajtur në kohën e vet Aleksandër-i-Ri - u ndodh i vetëm në fund të jetës mbi rrënojat e veprës së tij". Autori nënvizon në sintezën e vet se, me vdekjen e Skënderbeut "përreth tij ishte ulur në varr një botë e tërë: papët e Romës dhe sovranët evropianë, të cilët i kishin premtuar dhe dërguar ndihmë, por edhe fqinjët e tij të krishterë në Ballkanin sllav dhe grek, veç kësaj fisnikë të tjerë të Arbërisë, sidomos shpura që atij i vajti pas".
Më tej O. Schmitt shton si mbyllje: "Vetëm se bota (evropiane - K.F.) pas vdekjes së tij nuk deshi të dinte për këtë fat tragjik, ajo dëshiroi një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane. Kështu vazhdoi të jetojë Kastrioti i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Ballkan dhe në Perëndim, ndërkohë që u harrua se ai në të vërtetë ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshoheshin kohët".
Këto formulime "lapidare" dhe tezat e tjera me të cilat historiani zviceran e ka mbushur trajtesën e tij, prezantojnë para syve tanë jo një Skënderbe hero, por një Skënderbe për t‘u mëshiruar. Shkurtimisht do të themi se sipas tezave të tij, Skënderbeu nuk paska korrur asnjëherë fitore, por ka pësuar vazhdimisht disfata pas disfatash - pikëpamje kjo e padëgjuar ndonjëherë deri sot. Kthesat e papritura që paska pasur Skënderbeu gjatë luftës së tij O. Schmitt mendon se, i takojnë fatit, ndryshe nga sa ka pohuar vetë Heroi më 1460 se ato i përkasin virtytit, domethënë, këmbënguljes së shqiptarëve për liri. Shqiptarët i vajtën pas Skënderbeut, thotë Schmitt, jo për hir të interesave të tyre dhe të vendit, por për të ndihmuar Kastriotin që të hakmerrej ndaj sulltanëve për vrasjen e të atit - shpjegim ky që tregon se autori nuk e njeh strukturën shoqërore që kishte Shqipëria në shek. XV. O Schmitt e ngarkon me përgjegjësi Skënderbeun se i çoi malësorët shqiptarë drejt rrënimit. Ai nuk sheh se me këtë shpjegim i trajton malësorët shqiptarë, të cilët e kanë mbushur historinë e tyre para dhe pas Skënderbeut me lufta kundër sulltanëve, sikur të ishin bagëti që shkojnë verbërisht pas dashit ogiç. "Ashpërsinë e panjohur më parë" me të cilën sulltanët e goditën për njëçerekshekulli Shqipërinë O. Schmitt e shpjegon me urrejtjen që Murati II dhe Mehmeti II kishin ndaj Skënderbeut si "oficer" i tyre dezertor, - faktor ky që lë pa shpjeguar ashpërsinë me të cilën sovranët osmanë goditën Shqipërinë si para ashtu dhe pas Skënderbeut kur nuk kishin përballë tyre ndonjë "dezertor" si Skënderbeu. Tri nga "absurditetet" lapidare të mëtejshme të historianit zviceran meritojnë që tani një analizë, qoftë edhe të shkurtër.
E para, sipas O. Schmitt-it, Skënderbeu në të vërtetë nuk ishte Hero, siç e vlerëson historiografia shqiptare dhe botërore, por një komit malesh, të cilin Evropa e bëri Hero nga nevoja që kishte për një hero ngadhënjimtar. Megjithatë, shton ai, Skënderbeu mbeti si një "hero vezullues" dhe jo hero i vërtetë. Pra, sipas historianit zviceran, Skënderbeu është një "Hero" i rremë, i fabrikuar nga punishtja politike evropiane.
E dyta, ka lidhje me shkretimet që pësoi Shqipëria gjatë epopesë njëçerekshekullore. Ai thotë se përgjegjës për shkretimet dhe shpopullimet që pësoi treva shqiptare gjatë luftës njëçerekshekullore të shek. XV ishte vetë Skënderbeu. Nga kjo del se, sipas O. Schmitt-it, po të mos e kishte ndërmarrë Skënderbeu epopenë, Shqipëria nuk do të ishte rrënuar. O. Schmitt nuk e kupton se me këtë kritikë ai tërthorazi akuzon jo vetëm Skënderbeun, por të gjithë heronjtë e shquar evropianë, përfshirë dhe Janosh Huniadin, të cilët, sipas tij, duhet të jenë përgjegjës për dëmet e mëdha që pësuan vendet e tyre gjatë luftërave mbrojtëse kundër osmanëve. O. Schmitt-i, nëse është historian, duhet ta ketë kuptuar se Skënderbeu zhvilloi një luftë mbrojtëse dhe jo pushtuese, njësoj si Janosh Huniadi dhe Jan Sobjeski. Ai gjithashtu ka harruar se historia nuk njeh luftëra mbrojtëse, sidomos kur ato janë luftëra për mbijetesë, pa sakrifica njerëzore dhe pa dëme materiale. Veç kësaj, akuza që i bën O. Schmitt-i Skënderbeut sikur ai është përgjegjës për rrënimet e vendit është e padrejtë edhe nga pikëpamja faktologjike, sepse rrënimin e vendit nuk e shkaktoi Skënderbeu, por sulltanët osmanë, të cilët historiani zviceran nuk i ngarkon me përgjegjësi. Nëse do të vinim në peshë sakrificat që kërkon lufta për mbijetesë, atëherë O. Schmitt duhej të dënonte jo Adolf Hitlerin, por Winston Churchillin, pasi ky qenka përgjegjës për dëmet e pallogaritshme njerëzore e materiale që pësoi Britania e Madhe gjatë Luftës së Dytë Botërore. Logjika e Schmitt-it na kujton akuzat e shefit të propagandës naziste, Joseph Goebbels, i cili e ngarkonte me përgjegjësi Churchill-in për shkrumbëzimin e Anglisë nga aviacioni gjerman. Me këtë logjikë ligjërohet gjithashtu edhe politika e kolaboracionistëve të Luftës II Botërore, të cilët e justifikonin bashkëpunimin e tyre me okupatorët nazifashistë me argumentin se donin të shpëtonin vendin nga rrënimet e luftës.
E treta. Sipas pikëpamjes së O. Schmitt-it, Skënderbeu do t‘i kishte shërbyer më mirë popullit të vet po të mos e kishte braktisur sulltanin, pra po të mos e kishte ndërmarrë luftën çlirimtare kundër tij. Këtë pikëpamje ai e përforcon edhe kur shkruan se Skënderbeu "ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshoheshin kohët". Pra, sipas tij, faktori tragjik që e pengoi Shqipërinë t‘i përshtatej ndryshimeve të kohës ishte Skënderbeu dhe jo pushtimi osman. Me fjalë të tjera, po të mos kishte dalë në skenë Skënderbeu, Shqipëria do të zhvillohej në rrugën që ndërmori Evropa Perëndimore.
Hëpërhë, të tri këtyre absurditeteve po u përgjigjemi me fjalët e Krishtit: "O Zot, mos ia vër veshin, se ai vetë nuk di çfarë thotë!" Ai pretendon se me këto teza, të cilat na i servir si gjoja rezultate të hulumtimeve të tij arkivore, ka sjellë një kontribut të madh në ndriçimin e figurës së vërtetë të Skënderbeut.
Me këtë rast, jemi të detyruar të pohojmë se teza e tretë - se Skënderbeu do t‘i kishte shërbyer më mirë popullit të vet po të mos e kishte braktisur sulltanin - nuk është tezë e panjohur, pra nuk është tezë e re, siç pretendon O. Schmitt-i. Ajo është tezë e huazuar nga historianë të mëparshëm, e thënë nga të tjerë, emrat e të cilëve ai ose nuk i di, ose bën sikur nuk i di. Fillimisht këtë tezë e kanë fabrikuar prej kohësh kronistët osmanë të oborrit të sulltanit, të cilët, me ndonjë përjashtim, O. Schmitt nuk i përmend. Vetëkuptohet se kronistët osmanë synonin ta denigronin armikun që po turpëronte madhështinë e perandorisë së tyre. Këtë tezë e ka mbrojtur dhe ndonjë historian evropian. Mjafton të lexojmë Fan Nolin për të mësuar se kjo tezë nuk është e re. Në disertacionin e tij mbi Skënderbeun botuar në anglisht mbi gjashtëdhjetë vjet më parë (George Castrioti Scanderbeg, by Bishop Fan Stylian Noli, Ph.D. New York, 1947) - vepër të cilën O. Schmitt e ka renditur në Pasqyrën e Bibliografisë së veprës së tij, pra nënkuptohet se duhet ta ketë lexuar punimin, Fan Noli në kapitullin që flet për historianët e ndryshëm që janë marrë gjatë shekujve me veprën e Skënderbeut, përmend (në faqen 92) edhe historianin anglez të shek. XVIII, Eduard Gibbon. Noli citon veprën e E. Gibbon-it, me titull "History of the Decline and Fall of the Roman Empire" (Historia e muzgut dhe e rënies së Perandorisë Romake), hartuar më 1776-1778 dhe botuar pas vdekjes së tij, në Londër, më 1990, me shënimet e nevojshme nga J. B. Bury. Sikurse shkruan F. Noli, E. Gibbon, një kritik i rreptë i Skënderbeut, në vëllimin VII, kapitulli LXVIII, dyshon për fitoret e Heroit. Madje, Gibboni thotë se Skënderbeu vdiq në Lezhë si refugjat, i braktisur nga shokët e vet, afërsisht ashtu siç thotë edhe O. Schmitt. Historiani anglez e përbuz Skënderbeun si hero, meqenëse, sipas tij, e filloi karrierën si "tradhtar" e "dezertor" ndaj sulltan Muratit II, në oborrin e të cilit ishte rritur dhe pastaj zhvilloi një luftë të rreptë kundër tij. Këtë akuzë, shkruan Noli, e përsëritën gjatë shekullit XIX edhe historianë të tjerë. Në punime të historianëve të tjerë nuk mungojnë as akuza se Skënderbeu paska luftuar kundër turqve për t‘u hakmarrë për vrasjen e të atit ose për helmimin e tre vëllezërve të tij nga sulltani. Këto vegime romanceske morën fund, shkruan Noli, derisa 100 vjet pas Gibbon-it, historiani çek, K. Jireçek, i hodhi poshtë ato me argumente shkencore. Gibboni ka pohuar gjithashtu se Skënderbeu do t‘i kishte shërbyer më tepër atdheut po të mos e kishte tradhtuar sulltanin. Siç shihet, këtu O. Schmitt-i ka kopjuar pikë për pikë E. Gibbon-in, pra nuk na thotë asgjë gjë të re. Siç thonë pleqtë: "Ku ishe? Asgjëkundi! Ç‘na solle? Asgjësendi!"
Megjithatë, reflekset që na përcjell pohimi i historianit zviceran ndryshojnë nga ato që na shkakton historiani anglez. Nuk është e vështirë të kuptohet se me këtë tezë O. Schmitt e përforcon atë që u tha, legalizimin e politikës kolaboracioniste jo vetëm të pashallarëve të dikurshëm shqiptarë ndaj sulltanit, por edhe të kolaboracionistëve të okupatorëve hitlerianë të kohëve të reja.
Më në fund, O. Schmitt-i e quan "emblematike" vetminë që pati Skënderbeu në momentet e fundit të jetës së tij. Pastaj "vetminë" ai nuk e shpjegon si historian me faktorë të brendshëm (shterimin e forcave njerëzore dhe materiale që shkaktoi lufta e gjatë), as me faktorë të jashtëm (me kontradiktat midis shteteve evropiane, të cilat çuan ndër të tjera edhe në dështimin më 1464 të projektit të Papës Pius-i II për fushatën antiosmane, por operon si letrar, duke thënë se vetmia erdhi si pasojë e mosfunksionimit të mëtejshëm të motivit të hakmarrjes personale për vrasjen e të atit, i cili kishte frymëzuar Skënderbeun në luftën kundër Perandorisë Osmane. Kur Schmitt shpjegon disfatat e njëpasnjëshme dhe vetminë që Skënderbeu pati në fund të jetës me mosfunksionimin e mëtejshëm të motivit të hakmarrjes prindërore dëshmon se ai nuk është historian. Historianët e dinë se një luftë njëçerekshekullore e një populli deri në rraskapitje të plotë nuk mundet kurrsesi të shpjegohet, siç vepron O. Schmitt-i, pa zbuluar rrënjët e saj të thella politike, shoqërore, ekonomike, kulturore, ideologjike. Motivet personale të një princi apo perandori nuk hyjnë në këtë mes. Ato nuk i takojnë historisë, por letërsisë, e cila megjithatë edhe ajo i gëlltit në masën e duhur.
O. Schmitt-i dëshmon se nuk është historian edhe kur nuk është në gjendje të shpjegojë dramaticitetin që pati në fundin e saj epopeja skënderbegiane. Ai nuk është historian as kur thotë se Skënderbeu kur vdiq "mori me vete në varr papët dhe sovranët, të cilët i kishin premtuar dhe dërguar ndihmë", për arsye se edhe ky fakt nuk është i vërtetë. E vërteta është se me vdekjen e Skënderbeut as papët e Romës, as sovranët e Evropës nuk shkuan në varr, por jetuan shëndoshë e mirë.
Midis çështjeve të shumta të prekura nga O. Schmitt-i, të cilat janë gjithashtu absurditete që nuk e nderojnë historianin, hëpërhë do të prekim tezën e rreshtuar në fund të sintezës së tij që përmban shpina e kopertinës së monografisë. Aty thuhet se papët e Romës dhe Evropa e krishterë, edhe pse nuk i dhanë Skënderbeut ndihmat që i premtuan dhe, për më tepër, e braktisën - pas vdekjes, shkruan historiani zviceran, Evropa e vlerësoi Skënderbeun jo për meritat e tij (siç!), por për nevojën që kishte për një "hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane". Sigurisht që këtu historiani shkruan përçart. Ai harron se disa rreshta më lart, në fillim të sintezës së tij të përmendur, flet për një Skënderbe që ka pësuar gjatë jetës së tij disfata pas disfatash, kurse këtu na del nëpërmjet vlerësimit të Evropës si një hero ngadhënjimtar.
Pasi mbaron së lexuari trajtesën e historianit zviceran bindesh se me metodën e punës që ai ka ndjekur - me zgjedhjen selektive të burimeve dokumentare, me leximin mbrapsht të disa njoftimeve mesjetare mjegullore, me mospërfilljen e rezultateve të arritura nga historiografia skënderbegiane dhe me disa interpretime që ai i nxjerr nga xhepi i vet - ai përpiqet, ndonëse pa sukses ta zhveshë Skënderbeun nga vërtetësia historike dhe të na japë me përdhunë jo një hero, por një komit malesh. Për më tepër, me metodën e punës që përdor historiani zviceran, ai përpiqet që vizionin që kemi ne sot për Skënderbeun si Hero kombëtar, ta shpërfytyrojë edhe në një drejtim tjetër - ta paraqesë personalitetin e Skënderbeut, gjoja në emër të shkencës, si një mit. Pastaj, përsëri në emër të shkencës moderne, e cila, siç pretendon ai, nuk pajtohet me mitet, kërkon ta shfronësojë Skënderbeun nga vendi që ka zënë si Hero Kombëtar në historinë e Shqipërisë dhe si kampion i lirisë në historinë evropiane, mbase edhe ta fshijë nga faqja e historisë shqiptare.
Nuk ka dyshim se Skënderbeu, i cili doli fitimtar përballë furisë perandorake osmane dhe përballë intrigave të Republikës së Venedikut, nuk ka arsye përse të lëvizë nga vendi që ka zënë në historinë e Shqipërisë dhe të Evropës përballë absurditeteve të një historiani që, siç do të shihet, abuzon në mënyrë mjerane me burimet historike dokumentare. Për absurditetet që përmban monografia e historianit zviceran do të shqyrtohen më tej, pasi të flitet më parë për jehonën e trajtesës së O. Schmitt-it në opinionin shqiptar.
A DUHET DËNUAR SKËNDERBEU SE U PËRDOR NGA ENVERI?
Argumentet kundër Schmitt-it Jehona e monografisë
Ndryshe nga monografitë e autorëve të tjerë evropianë, kushtuar Skënderbeut, të cilat në përgjithësi janë pritur në heshtje nga shqiptarët brenda dhe jashtë vendit, - trajtesa e historianit zviceran, Oliver Jens Schmitt, pati reagime në median shqiptare. Disa u solidarizuan me trajtesën, por më të shumtët nuk u pajtuan madje, e kritikuan përmbajtjen e saj. Ata që e kritikuan ndoqën traditën, pa na sjellë ndonjë gjë të re në fushën e studimeve skënderbegiane. Përkundrazi ata që u solidarizuan me shpërfytyrimin e Skënderbeut nga historiani zviceran, meritojnë të shqyrtohen ngjyrimet dhe arsyetimet e ngjyrimeve të shfaqura prej tyre. Kjo për arsye se kemi të bëjmë me personalitetin më të shquar që ka nxjerrë kombi shqiptar gjatë shekujve. Ka edhe një arsye tjetër. Me rastin e trajtesës së Schmitt-it, u vunë në qarkullim koncepte dhe perceptime ideologjike dhe metodologjike mbi Skënderbeun dhe mbi ngjarje ose procese të historisë së Shqipërisë.
Me sa dimë, monografia e O. Schmitt-it mbi Skënderbeun pati reagime vetëm në shtypin e kryeqytetit. Jashtë Tiranës, botimi deri tani duket se ka kaluar në heshtje. Heshtja tregon se hapësira mbarëshqiptare ka vetëm një vatër kulture shkencore. Veç kësaj, edhe në kryeqytet reagimi ndaj monografisë me pretendime shkencore u kufizua kryesisht në radhët e "analistëve" të medias - të analistëve që nuk janë historianë. Në hapësirën mbarëshqiptare ka disa institute që merren me historinë e Shqipërisë. Ka gjithashtu një mori universitetesh, të cilat kanë departamente të historisë së Shqipërisë. Ka pra historianë skënderbegianë. Deri sot vetëm dy historianë kanë thënë se nuk pajtohen me këndvështrimin e historianit zviceran për Skënderbeun. Megjithatë, këtë heshtje e thyen deri diku "analistët" tanë të medias, të cilët edhe pse nuk janë historianë morën si zakonisht guximin të japin gjykime edhe mbi përmbajtjen e monografisë së përmendur. Tre prej tyre u entuziazmuan nga këndvështrimi i historianit zviceran; Ardian Klosi, Artan Lame, Fatos Lubonja. Ata e konsideruan veprën e O. J. Schmitt-it si një zbulim të ri shkencor. Si rrjedhim, ata kërkuan të hiqet dorë nga vlerësimi që ka shprehur deri tani historiografia shqiptare dhe botërore mbi Skënderbeun. Madje, këta shkuan aq larg sa e konsideruan historinë e deritanishme të Skënderbeut, në pajtim me O. Schmitt-in, një mit, për më tepër një mit të farkëtuar nga Enver Hoxha. Pra, nga vlerësimi i tyre lindi kështu një çështje e parrahur deri sot në historiografi: se Skënderbeu, ashtu siç e ka trajtuar historiografia shqiptare, rrjedhimisht dhe historiografia botërore, është mit dhe jo histori e vërtetë. Ky vlerësim ka prekur natyrisht jo vetëm historianët shqiptarë që janë ende gjallë, por ka ngacmuar edhe eshtrat e historianëve të vdekur, mbasi tani ata po mësojnë se janë mashtruar nga dokumente historike, të cilat flasin se Skënderbeu i trajtuar prej tyre qenka një mit, pra një përrallë dhe jo një histori e vërtetë.
Ardian Klosi, në prapashpinë të trajtesës së O. Schmitt-it, të përkthyer prej tij, shkruan: "Oliver Jens Schmitt ka një stil mbërthyes për t‘iu afruar personazhit dhe ngjarjeve aq pranë, sa të bën të jetosh me to si në një vepër letrare a film me kontraste të fuqishme. Të gjitha këto na lehtësojnë rrugën drejt të vërtetave, për të cilat kemi aq shumë nevojë". Pra, nëpërmjet Schmitt-it, thotë ai, ne njohim Skënderbeun e vërtetë.
Në intervistën që ai, Ardian Klosi, dha për gazetën "Shqip" (10 nëntor 2008, fq. 19), tha: "Janë një numër gjërash që na kanë bërë përshtypje, madje edhe na kanë tronditur. Por kryesorja, kam ndier gjithë kohës një si zemërim të heshtur: si ka mundësi që na i kanë mësuar kaq shumë gjëra mbrapsht? Të gjitha mbrapsht: marrja e Krujës, Kuvendi i Lezhës, mosakordimi me Huniadin, i ashtuquajturi shtet i Skënderbeut, marrëdhënia e tij me mbretin e Napolit, marrëdhëniet me Aranitin, me Dukagjinët, me Venedikun, katastrofa e Beratit, deri dhe armët e përkrenarja që gjoja ndodhen në Vjenë. Të gjitha do t‘i gjeni të zbërthyera në mënyrë më të plotë, tërheqëse sa dhe shkencore, në librin e Schmitt-it".
Nëse A. Klosit sapo lexoi veprën e O. J. Schmitt-it i kanë bërë përshtypje deri në zemërim të thellë njoftimet "e mbrapshta" që paska mësuar nga historiografia shqiptare, ne nuk ngurrojmë të shfaqim habinë tonë për këtë "analist", i cili me të lexuar një autor gjerman revoltohet, pa u thelluar, ndaj historiografisë shqiptare, të cilën me lehtësinë më të madhe, pa qenë historian dhe pa na sjellë asnjë argument të materializuar dokumentarisht, e hedh pa ngurrim në shportë. Është shumë interesant zemërimi që ai paska marrë ndaj Skënderbeut, i cili tani po mëson nga Schmitt-i se e paska marrë Krujën me dredhi me një ferman të rremë, gjë që dihet prej shekujsh. Ai kujton se lufta u bëka sipas kohëve, vetëm me heshta dhe shigjeta apo me pallë dhe me kordhë, apo me pushkë e me top, apo me avion e kryqëzor. Çuditemi si nuk e ditka se lufta bëhet dhe me mjete të tjera - me shantazhe dhe me krahëmarrje, me dredhi dhe me diplomaci, me sulm ballor, por edhe me kolonë të "pestë". Dredhia (në frëngjisht ruse de guerre) në të gjitha format e ka shoqëruar historinë e luftërave që kur ato janë shfaqur në histori, të paktën që nga Kali i Trojës dhe deri te Shërbimi Informativ i ditëve tona.
Ardian Klosi gjithashtu thotë se me veprën e O. J. Schmitt-it kemi të bëjmë me një vështrim të ri të figurës së Heroit tonë, një vështrim që paraqitet në fushën e historiografisë për të parën herë (sic!). Në qoftë se këtë reklamë A. Klosi e nxori nga xhepi i vet ne po ia falim, sepse ai nuk është historian dhe nuk e ditka se ka historianë të tjerë që kanë shprehur, sikurse do të shihet, të tilla vegime romanceske. Nëse këtë reklamë e ka bërë me gjithë mend vetë zoti Schmitt, atëherë le të na falë për përshtypjen që ai na lë se nuk e njeh ose bën sikur nuk e njeh historiografinë skënderbegiane.
Ndërkaq, nuk mund të rrimë pa thënë se një dëshmi të varfërisë kulturore të A. Klosit në fushë të historisë e ka dhënë vetë A. Klosi në sulmin që i bën zonjës Mira Meksi, e cila nuk u pajtua me këndvështrimin e historianit zviceran mbi Skënderbeun. Analisti ynë, A. Klosi, në vend që të përdorë argumente shkencore, i përgjigjet me një arsyetim banal se ajo zonjë i kundërvihet historianit zviceran nga inati që ka me përkthyesin (A. Klosin) se ky e paska kritikuar dikur në një çështje tjetër. Pra, ajo zonjë nuk e dashka autorin nga inati që paska me përkthyesin. O tempora! O mores!
Sapo vepra e O. Schmitt-it doli në qarkullim, Artan Lame, analist i njohur nga rubrika bulevardeske "Shqypni Tavolinash"(!), pohoi se është tepër i kënaqur nga vepra e historianit zviceran, mbasi më në fund në sajë të tij ai thotë se e njohu Skënderbeun e vërtetë. Tani, shton ai, që mori vesh se Skënderbeu paska luftuar kundër dy sulltanëve si hakmarrës për vrasjen e të atit; tani që u bind se paska pësuar vazhdimisht disfata pas disfatash; tani që mësoi se Heroi ynë u braktis nga të gjithë zotërit e tjerë të Shqipërisë; tani që mësoi se e paska kthyer atdheun e tij në një grumbull gërmadhash; tani që sheh se kapedani shqiptar vdiq i braktisur nga të gjithë si refugjat në tokën venedikase - tani, përkundrazi, ai do ta dojë më tepër se më parë kur kishte mësuar në shkollë se Skënderbeu luftonte për lirinë e Shqipërisë, se kishte krijuar shtetin shqiptar, se nuk e dorëzoi asnjëherë kryeqytetin, Krujën dhe se me luftën e tij çlirimtare kishte mbrojtur qytetërimin evropian. A. Lame thekson ndër të tjera: "Në situatën mjerane në të cilën gjendet sot shkenca shqiptare në përgjithësi dhe shkencat albanologjike në veçanti, e shoh si dhuratë të perëndisë daljen e një gjermani të ftohtë që bie në dashuri me kombin tonë dhe t‘i kushtojë tërë jetën dhe studimet e veta". Më tej, "nëse dikujt Skënderbeu i Schmitt-it i duket si kaçak, ky pastaj është problemi i tij dhe jo i Skënderbeut".(!)
Tri javë më vonë ("Shqip", 9 dhjetor 2008) A. Lame shfaqet aq tepër i entuziazmuar nga Skënderbeu i Schmitt-it, saqë turret me egërsi kundër lexuesve shqiptarë që nuk pajtohen me historianin zviceran. Këtë radhë ai shkruan: "Deri para se të lexoja Schmitt-in..., Skënderbeun e trajtoja paksa si një krijesë të largët, joreale, si një statujë mitike mbi gur. Schmitt-i ma zbriti nga shkëmbi, i shkriu bronzin që e kish ngrirë, ma bëri njeri prej vërteti, me halle e sherre, të mira të liga". Përsëri: O tempora! O mores! Nëse Schmitt-i e bëri Skënderbeun "njeri prej vërteti" ose nëse e ka shfronësuar si prijës, këtë do ta shohim më tej.
Analisti tepër i njohur, Fatos Lubonja, shkon edhe më tej. Ai e përgëzon tej mase historianin zviceran që po e shkallmon mitin e Skënderbeut. Sipas Lubonjës, miti ishte i dobishëm në shek. XIX, në periudhën e Rilindjes Kombëtare, por që pas shpalljes së Pavarësisë u bë i dëmshëm, sidomos gjatë regjimit komunist, mbasi atë si mit e shfrytëzoi Enver Hoxha në interes të diktaturës komuniste. Si rrjedhim, thekson ai, Skënderbeu u shndërrua në një mit nacional komunist. Si i tillë, Skënderbeu, mendon F. Lubonja, e ndihmoi Enver Hoxhën të na rrëmbente lirinë, të na shtypte pa mëshirë, të na burgoste dhe të na internonte në masë, madje dhe të na vriste pa gjyqe. Për këtë arsye, përfundon analisti ynë, ne duhet ta "dekonstruktojmë" mitin e Skënderbeut (jemi kuriozë të dimë se ku e ka gjetur fjalën "dekonstruktim", mbasi e kemi kërkuar nëpër fjalorë, por nuk e kemi ndeshur). E marrim me mend se e ka përdorur në kuptimin destruksion, për shembje. Me këtë këndvështrim, F. Lubonja nuk e gëlltiti dot pohimin e Ismail Kadaresë, i cili, duke aluduar për veprën e O. Schmitt-it, tha: "Të çmitizosh figurën e Gjergj Kastriotit do të thotë të bësh sulm kundër konceptit të lirisë". Në të vërtetë, pohimi i shkrimtarit tonë të shquar, me ndonjë korrigjim, buron nga realiteti ynë historik. Është fakt tashmë i shuguruar nga shekujt në shkallë ndërkombëtare se Skënderbeu me popullin e tij luftuan si kreshnikë për njëçerekshekulli me radhë për lirinë. Madje, lufta e tij për liri u bë shembull për të gjithë brezat e ardhshëm, jo vetëm për lirinë nga zgjedha e huaj, por edhe për lirinë nga shtypja e despotëve të brendshëm. Kaspar Hedio, një dijetar frëng, shkruante më 1537: "Në qoftë se nuk do të luftojmë si shqiptarët dhe në qoftë se princat nuk do të shquhen si Skënderbeu kam frikë se brenda një kohe të shkurtër do t‘i shkruajmë një epitaf lirisë". Veç kësaj, Skënderbeu nuk u shqua vetëm si Promete i lirisë nga zgjedha e huaj. Me shpirtgjerësinë e pashembullt për Mesjetën që ai tregoi ndaj bashkëluftëtarëve të vet kur e tradhtuan, ai u shqua edhe si një humanist i mirëfilltë. Në qoftë se E. Hoxha e shfrytëzoi Skënderbeun në interes të pushtetit të vet autoritar - përgjegjës nuk është Skënderbeu. Nuk ka më përse të dënohet Skënderbeu. Po të pranojmë këtë kriter të F. Lubonjës, atëherë duhet të dënojmë të gjitha ato figura të historisë së Shqipërisë që i ka lavdëruar Enver Hoxha, mbasi edhe ata duhet t‘i kenë shërbyer diktaturës komuniste. Veç kësaj, nuk duhet të harrojmë se Skënderbeun nuk e shfrytëzoi vetëm Enver Hoxha, por edhe shtetarë të tjerë shqiptarë, si Ismail Qemali, Fan Noli, Ahmet Zogu, po të doni edhe Benito Musolini, të cilët nuk mund të akuzohen kurrsesi për nacional-komunizëm.
Fatos Lubonja nuk është historian. Kjo kuptohet, sepse ai flet me mllefe, siç flet një militant politikan. Historiani, kur gjykon ngjarje, zhvishet nga mllefet dhe i jep Cezarit atë që i takon Cezarit dhe e kritikon Cezarin atje ku ka gabuar. Që nuk është historian kjo kuptohet kur ai lëshon përcaktime të nxitura nga mllefi, si një ish i burgosur politik, sidomos kur flet për ngjarje të periudhës së regjimit komunist. Regjimi komunist ka mjaft mëkate për ta kritikuar dhe për ta dënuar, por ka edhe ngjarje të cilat nuk duhen medoemos nxirë apo denigruar. Edhe mëkatet, edhe meritat duhen argumentuar. Fatos Lubonja kritikon E. Hoxhën për mitizimin e Skënderbeut dhe e stigmatizon regjimin e tij si një regjim nacional-komunist. Por, nuk na shpjegon se ku qëndron mitizimi i Skënderbeut nga Enver Hoxha. Gjithashtu, nuk na shkoqit se ku qëndron karakteri nacional i regjimit të tij komunist. Nëse ai nuk është në gjendje të japë shpjegime se përse regjimin e Enver Hoxhës e quan nacional - komunist, të cilin e përsërit vazhdimisht me vend dhe pa vend - le të na lejojë ne t‘i themi se e ka gabim, - megjithëse ka rrezik që ai të përgjigjet me sulmet e tij emotive. Themi vend e pa vend mbasi duket se ai dhe jo vetëm ai, por edhe plot analistë të tjerë, nuk e kanë të qartë dallimin midis nacionalizmit dhe patriotizmit.
Të dyja janë rryma, por me karakter ideologjik dhe përmbajtje politike të ndryshme. Nacionalizmi nënkupton rrymën ideologjike që synon të përfshijë brenda kufijve të shtetit kombëtar të gjitha trojet etnike shqiptare, madje edhe ato troje ku popullsia me përkatësi etnike shqiptare përbën pakicën. Jo vetëm kaq. Nacionalizmi nuk synon, por edhe përpiqet të realizojë me çdo mjet, pavarësisht nga rrethanat, bashkimin e mbarë trojeve etnike në një shtet të vetëm kombëtar. Përkundrazi, patriotizmi synon dhe lufton të mbrojë shtetin kombëtar shqiptar kur ai kërcënohet nga një fuqi e huaj ose synon dhe lufton të çlirojë atdheun kur ai është i pushtuar nga një fuqi e huaj.
Këtu fillon debati nëse regjimi komunist kishte karakter patriotik ose racionalist. Filli për të zbardhur çështjen nëse regjimi komunist kishte karakter racionalist ose patriotik, na çon në vitet e Luftës së Dytë Botërore.
Si në mbarë Evropën e pushtuar nga agresorët fashistë, edhe në Shqipëri, rezistenca kundër Italisë fashiste dhe Gjermanisë hitleriane kishte karakter patriotik, mbasi synonte çlirimin e atdheut dhe vendosjen pas çlirimit të një regjimi demokratik në Shqipëri. Edhe pse në krye të Luftës Antifashiste Nacional-Çlirimtare u vu Partia Komuniste, ajo nuk e humbi karakterin patriotik. Dëshmi është fakti se platforma politike që ajo shtroi nuk synonte as vendosjen e regjimit komunist, as nuk përmbante synime nacionaliste. Në të gjitha aktet themelore dhe anësore që dolën gjatë Lëvizjes Nacionalçlirimtare spikat jo ideologjia komuniste dhe autoritariste, por ideologjia patriotike dhe demokratike. Madje, një nga kritikat më të ashpra që i bëhej Partisë Komuniste Shqiptare nga kundërshtarët e saj të brendshëm ishte heshtja që ajo tregonte ndaj trojeve etnike që ndodheshin jashtë kufijve të Shqipërisë, pra për mospërfilljen e saj të parimit themelor të nacionalizmit shqiptar. Të gjithë partizanët që rrëmbyen armët dhe të gjithë dëshmorët që dhanë jetën, ishin të bindur se luftonin për çlirimin e atdheut dhe për vendosjen e regjimit demokratik. Si rrjedhim, Skënderbeu, i cili shërbeu si frymëzim historik i çetave patriotike rilindëse, mbeti burim frymëzimi edhe për partizanët e Luftës së Dytë Botërore. Këtë e dëshmon kënga e çetave rilindëse: "O trima luftëtarë, - o bij të Skënderbeut, - kërkoni ju shqiptarë - lirinë e mëmëdheut", - të cilën e këndonin dhe partizanët e Ushtrisë Nacionalçlirimtare.
Puna e do që me çlirimin e atdheut nga zgjedha e huaj dhe me vendosjen në Shqipëri të regjimit komunist, parimisht Skënderbeu, krejt i huaj për doktrinën marksiste, nuk kishte përse të trajtohej si Hero Kombëtar. Por ai vazhdoi të shfrytëzohej edhe në atdheun socialist si burim frymëzimi. Përse?
Pas luftës, Partia Komuniste e shfrytëzoi frymën patriotike kundër pretendimeve të qarqeve shoviniste greke, të cilat kërkonin aneksimin e trojeve jugore të Shqipërisë. Edhe orvatjet që ndërmorën fuqitë perëndimore për të përmbysur me anën e diversantëve regjimin stalinist në Shqipëri, Partia Komuniste i propagandoi si orvatje që synonin të preknin pavarësinë kombëtare të atdheut. Në këto rrethana, për të përballuar rrezikun e jashtëm, përveç sigurimit të aleatëve me peshë, siç ishte për disa kohë Bashkimi Sovjetik dhe krahas përgatitjes ushtarake, të cilat thithën pjesën më të madhe të buxhetit shtetëror, Partia Komuniste kërkoi ndihmë edhe te tradita patriotike shqiptare. Me fjalë të tjera, kërkoi ndihmë te historia në përgjithësi, tek ato ngjarje të veçuara, të cilat përmbanin karakter patriotik, siç ishin epopeja e Skënderbeut, Lidhja e Prizrenit, çetat rilindëse, shpallja e pavarësisë, Lufta e Vlorës etj. Mbi këtë truall ideologjik dhe politik lindi edhe historiografia shqiptare e pasluftës, e cila pajtohej me frymën patriotike rilindëse, e si rrjedhim nuk ka përse ajo të akuzohet si historiografi marksiste. Këtë karakter historiografia shqiptare e periudhës komuniste e ruajti deri në fund të regjimit punist. Madje, për hir të frymës patriotike, ajo vazhdon ta ruajë, me ndonjë përjashtim të rrallë, edhe sot e kësaj dite. Shkurt, akuza që i bëhet regjimit komunist si regjim nacional-komunist, nuk është e saktë, mbasi ai regjim nuk e shtroi asnjëherë platformën e bashkimit të mbarë trojeve shqiptare në një shtet të vetëm kombëtar. Nuk e shtroi jo se nuk e dëshironte bashkimin e mbarë trojeve etnike në një shtet të vetëm kombëtar, por se nuk kishte përkrahje ndërkombëtare për ta realizuar këtë synim. Rrethanat ndërkombëtare e detyruan Shqipërinë komuniste të qëndronte në mbrojtje - të mbronte vetveten. Dëshirën që kishte për të realizuar bashkimin shtetëror kombëtar, E. Hoxha e shfaqi në vitin 1968, jo siç thotë O. Schmitt-i me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, por kur përkrahu publikisht demonstratat për të drejtat kombëtare që shpërthyen në Kosovë kundër shtypjes titiste jugosllave. Me fjalë të tjera, regjimi komunist shqiptar, i cili pretendonte se nga pikëpamja ideologjike mbështetej te parimet klasike të marksizmit, pra tek i ashtuquajturi "internacionalizëm proletar" dhe te zhdukja e kufijve politikë midis shteteve, - kaloi në të kundërtën. Nën shembullin e Bashkimit Sovjetik, edhe Shqipëria u mbyll në vetvete. Ajo u izolua aq tepër, sa kufijtë e saj u kthyen në mure kinezë. Kontaktet e Shqipërisë u bllokuan jo vetëm me vendet kapitaliste, por edhe me vetë vendet socialiste. Si rrjedhim, parimi themelor i "internacionalizmit proletar" - u shndërrua në një patriotizëm ekstrem.
Kjo është arsyeja përse në fushën e trajtimit të historisë së Shqipërisë, ngjarjet patriotike shqiptare zunë vendin kryesor në ideologjinë politike të Partisë së Punës së Shqipërisë. Pra, historianët shqiptarë të periudhës komuniste, të cilët i trajtuan ngjarjet në bazë të kriterit patriotik, nuk ka pse të kritikohen për nacional-komunizëm. Nëse regjimi enverian ishte regjim nacional-komunist, këtë kritikë duhet ta bëjnë marksistët ortodoksë, besnikë të platformës së Karl Marksit dhe jo nacionalistët shqiptarë, të cilët duhet të fërkojnë duart nga kënaqësia që Enver Hoxha, pavarësisht nga regjimi komunist, nuk e dobësonte, por e forconte patriotizmin shqiptar.
Fatos Lubonja e ka treguar në të gjitha shkrimet publicistike dhe në të gjitha emisionet e veta televizive se është një adhurues i paepur i lirisë. Të paktën këtë përfytyrim kemi ne për të. Por, kur vjen puna te Skënderbeu, ai nuk e çmon idealin e lirisë, për të cilën luftoi heroi ynë. Në këtë kontekst, nuk kuptohet përse ai turret si Gjergj Elez Alia kundër Ismail Kadaresë kur ky e identifikon me të drejtë Skënderbeun me lirinë. Ai do të kishte të drejtë nëse shkrimtari ynë i shquar do të kishte ngritur në mit një farkëtar të robërisë, siç ishte p.sh. Sulltan Murati II. Për fat të keq të Fatos Lubonjës, ai mbron Skënderbeun, këtë "kampion" të lirisë, siç e kanë quajtur me dhjetëra e dhjetëra historianë, shkrimtarë, filozofë, madje edhe politikanë evropianë perëndimorë. Ndoshta Fatos Lubonja shtyhet nga urrejtja që ai ka me të drejtë ndaj E. Hoxhës. Por "urrejtja" le të fokusohet ndaj E. Hoxhës dhe jo ndaj Skënderbeut, i cili nuk i ka asnjë faj. Me të drejtë N. Machiavelli thoshte se "urrejtja është një këshilltar i keq për njeriun e ditur". Si rrjedhim, kur F. Lubonja përfshin në luftën kundër miteve edhe Skënderbeun dhe kur kërkon atë që ai e quan "dekonstruktimin" e mitit të Skënderbeut, ai del jashtë kontekstit të pikëpamjeve të veta.
Fatos Lubonja me të drejtë shkruan se miti i Skënderbeut është një konstrukt historik, i ndërtuar në një kohë të caktuar dhe në një kontekst të caktuar luftash dhe urrejtjesh nacionale. Për këtë arsye, ai është konstruktuar si mit disa herë. Herën e parë, si mit në emër të krishterimit, kur u mbiquajt "kalorës i krishterimit", kurse 2-3 shekuj më vonë u rimor në emër të nacionalizmit. Pastaj na degdis te historiania frënge Natalie Calyer, e cila përmend disa vegime politike të shfaqura herë pas here - herë si pro malazez, herë si antimalazez, herë si pro italian, herë si antiturk. Ato që thotë historiania frënge nuk kanë qenë lëndë e parë e historisë së Shqipërisë. Ato janë thjesht kuriozitete historike - janë vegime meteorike, ose episode të izoluara që s‘kanë lënë gjurmë në identitetin kombëtar të shqiptarëve, natyrisht as në nacionalizmin shqiptar, përfshi këtu edhe në të ashtuquajturin nacionalizmin komunist. Nëse duhet të "dekonstruktojmë" të ashtuquajturin mit të Skënderbeut vetëm se atë e shfrytëzoi Enver Hoxha për interesat e veta, atëherë duhet të "dekonstruktojmë" edhe të ashtuquajturin mit të Ismail Qemalit, apo të Abdyl Frashërit, Sami Frashërit, apo Luigj Gurakuqit, Isa Boletinit, apo Bajram Currit dhe të figurave të tjera të shquara të historisë së re të Shqipërisë vetëm se ato figura i ka shfrytëzuar Enver Hoxha për interesat e pushtetit të vet. Si do të jetë atëherë historia e Shqipërisë?
Shembullin pra se si do të ishte në këtë rast historia e Shqipërisë na e jep, sipas F. Lubonjës, historiani zviceran O. Schmitt, i cili na e paraqet Skënderbeun si një komitaxhi që ka pësuar disfata pas disfatash, si një bir sllavi që i çoi malësorët në mjerim, si një dritëshkurtër që u mashtrua nga papët, si një "kapedan" që u braktis edhe nga shokët e vet dhe si një prijës që vdiq i vetmuar si refugjat politik në Lezhën venedikase. Si pasojë e vlerësimit që historiani zviceran i ka bërë heroit tonë, F. Lubonja pret që Skënderbeun hipur mbi kalë ta heqim nga sheshi qendror i Tiranës, sepse ashtu si e ka skalitur Odhise Paskali, shkruan ai, "del një luftëtar i egër mbi kalë, shumë i ndryshëm nga imazhi që ka qarkulluar në vendet evropiane: ai i një plaku të urtë e të ditur, njeri i armëve sigurisht, por edhe i qytetëruar dhe i formuar". Jemi kurioz të dimë se ku F. Lubonja i ka psonisur këto tipare, mbasi në sheshin qendror të kryeqytetit Skënderbeu i hipur mbi kalë i O. Paskalit (i cili nuk është i vetmi autor, por bashkautor me Janaq Paçon dhe Andrea Manon), paraqitet jo si luftëtar i egër, por si një kapedan në pozicion parade, pra në pozicion paqeje, kurse tani po mësojmë se Evropa e paska përfytyruar Skënderbeun si një plak i urtë e i ditur, njeri i armëve sigurisht, por edhe i qytetëruar dhe i formuar. Pra, Evropa nuk e paska përfytyruar Skënderbeun sipas tipareve që i jep O. Schmitt-i, si një kaçak apo komit, si një hakmarrës i egër për vrasjen e të atit, si një komitaxhi që bredh maleve për të shpëtuar kokën, por siç thotë me dorën e vet Lubonja, si një plak të urtë e të ditur, si një njeri i qytetëruar dhe i formuar. Të themi të drejtën, disa nga këto pohime tregojnë varfërinë që ka analisti ynë në fushën e metodologjisë shkencore të trajtimit të historisë, madje edhe paqartësinë që ai ka për rrjedhën e historisë së Shqipërisë. Kjo paqartësi të bie në sy në mënyrë të veçantë kur ai, këtë e them me keqardhje, e lidh mitin me identitetin kombëtar, lidhje kjo artificiale, e cila shpjegon se ai nuk e njeh, siç do të tregohet më tej, as përmbajtjen e mitit, as përmbajtjen e identitetit kombëtar.
Gjithnjë sipas Lubonjës, meqenëse tani shqiptarët aspirojnë si dhe turqit për të hyrë në Evropë, duhet të mos i zëmë më në gojë luftërat që zhvilloi Skënderbeu kundër sulltanëve osmanë. Nuk dimë ç‘thonë për këtë këndvështrim vetë austriakët, të cilët siç po dëgjojmë nuk janë shumë të gatshëm për të pranuar Turqinë në lagjen evropiane. Vallë, historianët austriakë nuk i zënë fare në gojë luftërat e tyre heroike për mbrojtjen e Vjenës?
Sipas F. Lubonjës, sot ka ardhur dita e bekuar që të ndërmerret fushata e "dekonstruksionit" të miteve nacional-komuniste, midis tyre edhe të mitit të Skënderbeut. Kjo do të thotë se ka ardhur koha të shemben edhe mitet e figurave të tjera të historisë kombëtare, duke e kthyer kështu historinë e Shqipërisë, Ruajna o Zot, në një histori çapaçulësh. Pastaj, duket se ka harruar atë që ka shkruar në një faqe, pasi në një faqe tjetër shkruan se çmitizimi i Skënderbeut nuk ka lidhje me historinë e shekullit XV, por me njohjen e historisë së shek. XIX, pra me tërë atë proces identitet-ndërtues në shek. XIX, që e nxori Skënderbeun nga historia nëpërmjet një procesi selektiviteti dhe e ktheu në mit e simbol. Nuk arrijmë ta kuptojmë se si pajtohet pikëpamja e Lubonjës, se "dekonstruktimi" i mitit të Skënderbeut nuk ka lidhje me historinë e shek. XV, me pikëpamjen që përmban trajtesa e O. Schmitt-it, i cili gjithë arsenalin e vet e përqendron në "dekonstruktimin", apo në shpërfytyrimin e figurës së Skënderbeut të shek. XV? Në një vend tjetër Lubonja thotë se nuk e ka fjalën për "dekonstruktimin" e figurës së Skënderbeut të shek. XV, as për mitin e Skënderbeut që u krijua në kohën e Rilindjes Kombëtare, mit që për atë kohë ai e gjen të argumentuar, por me "dekonstruktimin" e mitit të krijuar nga regjimi komunist(!). Më tej, ai shkruan gjithashtu se "shqiptarët, ndonëse me vonesë, filluan ta ndajnë mitin nga historia, gjë që përbën, shton ai, një hap përpara drejt njohjes". Kjo do të thotë se shqiptarët më vonë u shkëputën nga miti i Skënderbeut dhe u futën në truallin e historisë. Kur ndodhi kjo shkëputje? Ai lë të kuptohet se kjo shkëputje po ndodh tani, pas përmbysjes së regjimit komunist. Shprehësit e saj janë, sipas tij, ata që kërkuan një histori të Skënderbeut ndryshe nga ai që është trajtuar në regjimin komunist. Pra, një histori shkencore për kohën e Skënderbeut. Po ashtu një histori për ngjizjen e mitit të tij në kohën e Rilindjes, pastaj një histori tjetër të Skënderbeut të hartuar për kohën komuniste, më tej një histori të Skënderbeut për periudhën e demokracisë. Pra, deri këtu, të paktën katër histori të ndryshme për Skënderbeun. Kushedi, mund të dalë nevoja për një histori të Skënderbeut për shqiptarët e Kosovës, një tjetër për shqiptarët e Maqedonisë, ndoshta një tjetër për shqiptarët e diasporës. Kështu, lum Skënderbeu që do të ketë kaq shumë histori.
|